بردله ابوعبدالله محمد بن احمد اندلسیبَرْدَلَّه، ابوعبداللّه محمّد العربی بن احمد اندلسی، قاضیِ مغربیِ عصر حکمرانی مولای اسماعیل است. ۱ - تولد و درگذشت بَرْدَلَّهدر دوم جمادی الاخرة ۱۰۴۲ در فاس متولد شد و در ۱۵ رجب ۱۱۳۳ در همان‌جا درگذشت و در خارج باب گیزه (الجیزه) بر کرانة چپ وادی فاس (عُدْوَة القَرَویّین) به خاک سپرده شد. ۲ - بررسی لفظ بَرْدَلَّه«بردله» به آن جهت که ریشه غیر عربی دارد در منابع عربی به صورتهای مختلف آمده است. در برخی از آن‌ها قرائتهای تحریف شده ای چون بِن دَلَّه نیز دیده می‌شود. ازینرو ناهماهنگیهایی در تلفظ اروپایی کلمه نیز دیده می‌شود: بُرْدُلَه، بُرْدَلَه، بِرْدِلّه، و غیره. شکل اخیر به تلفظ نام خانوادگی موجود در فاس در قرن چهاردهم از همه نزدیکتر است، و براساس بررسی دقیق نسخ خطی و استفسار از منابع مطلع محلی، تنها با دوصورتِ بَرْدَلَّه و بُرْدَلَّه سازگار است. اصل اندلسیِ خاندان محمدالعربی، چنین به ذهن متبادر می‌کند که این نام در زبانهای مشتق از لاتین اصلاً پسوند تصغیرِ ello ـ و درباره صفتی بوده که ظاهراً مرادف کلمه pardo به معنای گندمگون و تیره رنگ در زبان کنونی کاستیل است؛ چنین اسمی البته غریب نیست. [۱]
مولای سلیمان، کتاب عنایة اولی المجد بذکرآل الفاسی بن الجدّ، فاس ۱۳۴۷، ۴۰.
[۲]
مولای سلیمان، کتاب عنایة اولی المجد بذکرآل الفاسی بن الجدّ، فاس ۱۳۴۷، ص ۲۶ـ۲۷.
[۳]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۵۴.
[۴]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۹۱.
[۵]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۱۰۶.
[۶]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۱۰۷.
[۷]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۱۱۳.
۳ - بررسی زندگی اجتماعی بَرْدَلَّهمحمدالعربی که قاضی و مدرّسی معزّز بود، ظاهراً رهبر مذهبی محبوب و پرنفوذی نیز به شمار می‌رفت. در نیمه دوم قرن یازدهم و نیمه اول قرن دوازدهم، بویژه بین سالهای ۱۰۸۸ و ۱۱۱۸، در مسجد قرویین در مقامهای مختلف مذهبی ـ «مفتی»، «ناظر الاحْباس» (ناظر اوقاف)، «خطیب»، «امام»، «قاضی» فاس («قاضی الجماعة») ـ به خدمت مشغول بود؛ ولی به سبب فرمانهای مکرر عزل و نصب از جانب سلطان، در مقام اخیر وضعی ناپایدار داشت. بدین ترتیب، از ۱۰۸۸ که جانشین محمدبن حسن مَجّاسی (متوفی ۱۱۰۳) شد، دست کم پنج یا شش بار عزل و نصب شد. در ابتدای کار، گرفتاریهای او ظاهراً معلول این بود که مجّاسی نمی‌خواست دست از مقام خویش بکشد و گرفتاریهای بعدی او زاییدة سیاستها و رقابتهای محلی بود. در ۱۱۱۶ نزد مولای اسماعیل سعایت کردند که بردله بر جنازة مولای محمد عالِم، فرزند یاغی سلطان، نماز گزارده است. اما گویا خشم سلطان به او زیان عمده ای نرساند، زیرا در ۱۱۱۸ به مناسبت کسوف، در مسجد قرویین به اقامه نماز آیات پرداخت. بردله که مردی بسیار درستکار بود، در یکی از منابع به عنوان «آخرین قاضی عادلِ فاس» وصف شده است. [۸]
مولای سلیمان، کتاب عنایة اولی المجد بذکرآل الفاسی بن الجدّ، فاس ۱۳۴۷، ۴۰.
[۹]
مولای سلیمان، کتاب عنایة اولی المجد بذکرآل الفاسی بن الجدّ، فاس ۱۳۴۷، ص ۲۶ـ۲۷.
[۱۰]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۵۴.
[۱۱]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۹۱.
[۱۲]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۱۰۶.
[۱۳]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۱۰۷.
[۱۴]
احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷، ص ۱۱۳.
۴ - فهرست منابع(۱) مولای سلیمان، کتاب عنایة اولی المجد بذکرآل الفاسی بن الجدّ، فاس ۱۳۴۷، (۲) احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، ج ۷، دارالبیضاء ۱۹۵۷. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَرْدَلَّه»، شماره۹۳۱. |